د  موسيقي  تاريخچه  :

     داسي  معلوميږي  چي  موسيقي  د  ډېر  پخوا  راهيسي  د  انسان  سره  ملګرې  ده .  په  افغانستان  کي  د  موسيقي  نښي  نښانې  د  اريايانو  له  وخته  څخه  په  ښکاره  معلوميږي ،  ځکه  چي  د  ويدي  او  اويستايي  مدنيتونو  مقدس  کتابونه  په  نظم  ليکل  سوي  وه او  اريايانو  د  سندرو  سره  ډېره  مينه  درلوده .  په  هډه  کي  يوه  رسامي  پيدا  سوې  ده  چي  په  دوهمه  ميلادي  پېړۍ  پوري  اړه  لري ،  په  هغه  کي  د  رباب  عکس  ليدل  کيږي .

     په  بودايي  دوره  کي  موسيقي  په  ديني  غونډو  کي  اورول  کېده  او  ديني  جنبه  يې  درلوده .  د  پښتنو  زيات  شمېر  پاچهانو  د  موسيقي  سره  مينه  درلودلې  ده  او  حتی  د  موسيقي  په  هکله  يې  کتابونه  هم  ليکلي  دي .

     د  زردشت  تر  وخت  وروسته  موسيقي  په  ديني  مراسمو  کي  پاته  سوه  مګر  په  فارس

( اوسني  ايران ) کي د هخامنشيانو او ساسانيانو  په  وخت کي  يې  دربار ته  هم  لار  پيداکړه .    

     پاچاهانو  په  خپلو  دربارونو  کي  موسيقي  ته  ځای  ورکړئ  وو .  خو  د  اسلام  د  پاک  دين  د  منځته  راتلو  سره  درباري  موسيقي  له  منځه  ولاړه  مګر  کليوالي  موسيقي  څه  په  ښکاره  او  څه  په  پټه  پاته  سوه .  کله  چي  د  غزنويانو  دوره    منځ  ته  راغله  درباري  موسيقي  يې  بيا  مينځ  ته  راوړه

     احمد  شاه  بابا  د  کندهار  د  نوي  ښار  تر  ودانولو  وروسته  د  دې  ښار  د  پاکولو  د  پاره  د  هند  څخه  د  ځان  سره  کار  کوونکي  راوستل  چي  هغوی  هم  د  ښار  د  پاکولو  دنده  پر  غاړه  درلوده  او  هم  يې  سړيو  د  سړيو  په  مجلسونو  کي  موسيقي  ږغوله ،  سندري  به   يې  ويلې او  ښځو  به  يې  ښځو  ته  د  خوښيو  په  مجلسونو  کي  ديرې  وهلې  او  سندري  به  يې  ور  سره  ويلې . سړيو  به  تبله ،  هارمونيه  او  رباب  ږغاوه  خو  ښځينه  سندرغاړو  يوازي  ديره  ږغوله . 

     امير  شيرعلي  خان  د  موسيقي  سره  ډېره  مينه  درلوده  ځکه  يې  د  خرابات  ( يو  ځای  وو  چي  هلته  به  د  موسيقي  پلويان  او  سندرغاړي  سره  يو  ځای  کېدل  او  سندري  به  يې  ويلې ،  موسيقي  به  يې  ږغول  ا  نورو  به  اورېدل )  ته  زياته  پاملرنه  و  کړه  او  د  هندوستان  څخه  يې  سندر  غاړي  ورته  راوستل  او  د  هغو  يې  ډېر  عزت  کاوه .  کله  چي  به  يې  سندرغاړي  دربار  ته  راغوښتل  نو  پر  پيلانو  به  يې  د  خرابات  څخه  دربار  ته  راوستل .  حتی  امير  د  موسيقي   سره  دومره  شوق  درلود  چي  خپلو  اولادونو  ته  يې  هم  د  موسيقي  د  زده کړي  د  پاره  استادان  درلودل .

     تر  ده  وروسته  امير  عبدالرحمن  خان  او  امير  حبيب الله  خان  هم  پدې  لار  کي  زيات  پر  مختياوي  راوستلې .

     پاچا  امان الله  خان  د  موسيق  سره  ډېره  مينه  درلوده . ده  پخپله  پيانو  او  هارمونيه  چي  باجه  يې  هم  بلله  ږغولای  سوه .

     پاچا امان الله  خان  د  لومړي  ځل  د  پاره  د  راډيو  سټېشن  افغانستان  ته  راووړ  او  هلته  د  خرابات  سندر  غاړو  لکه  استاد  نبي  ګل ،  استاد  قاسم ،  استاد  غلام  حسين ،  استاد  نتو ،  استاد  رحيم  ګل ،  استاد  دوري  لوګري  سندري  ويلې .

     د  اعليحضرت  محمد  ظاهر  خان  په  وخت  کي  يو  شمېر  ښځينه  سندرغاړي  هم  را  پيدا  سوې  چي  په  راډيو  کي  به  يې  سندري  ويلې  چي  نومونه  يې  دا  دي :  مېرمن  زېبا ،  مېرمن  شهلا ،  مېرمن  پروينه ،  مېرمن  مسعوده ،  مېرمن  رخشانه ،  مېرمن  پتانه ،  مېرمن  قمرګله  او  نوري .

     د  يو شمېر  پښتنو  خوښه  وه  چي  موسيقي  واوري  مګر  پخپله  يې  د  موسيقي  ږغول  خوښ  نه  وه  او  نه  يې  غوښتل  چي  اولادونه  يې  موسيقي  و  ږغوي .  هغه  خلکو  چي  به  موسيقي  ږغول  د  ډم ،  دلاک  او  مسلي  په  نومونو  به  يې  بلل  هغو  ته  به  يې  په  کښته  سترګه  کتل .  د  دې  خبري  يو  ژوندی  مثال  ډاکټر  صاحب  ناشناس  دئ  چي  اصلي  نوم  يې  محمد صادق

( فطرت )  دئ  ،  په  پښتو  ژبه  کي  ډاکتري  لري  او  د  پښتو ،  دري  او  اوردو  ژبو  تکړه  سندر  غاړی  دی .

     ده  د  موسيقي  سره  ډېره  مينه  درلوده  خو  کورنۍ  يې  خوښه  نه  درلوده  چي  دی  سندري  و  وايي .  هغه  وو  چي  ده  کله  چي  په  کابل  راډيو  کي  د  لومړي  ځل  د  پاره  په  سندرو  ويلو  پيل  وکړ  نو  يې  پر  ځان  باندي  د  ناشناس  نوم  کښېښود .  د  ده  له  قوله  چي  تر  څلورو  کلونو  پوري  يې  کورنۍ  نه  وه  په  خبره .

     ځينو  پښتنو  د  موسيقي  سره  د  ډيري  ميني  له  امله  د  طبعي  پيداوارو  څخه  لکه  نل ،  د  غوايي  ښکر   او  حتی  د  تيلو  د  ګېلن ( قطۍ )  سره  به  يې  يوه  ټوټه  لرګی  و  مښلاوه  او  يو  څو  سيمي  تارونه  به  يې  پر  و  تړل  او  د  موسيقي  د  الې  په  شان  به  يې  ږغاوه .

     په  ځينو  ځايونو  کي  به  د  روژې  په  مبارکه  مياشت  کي  دوه  تنه  چي  د  موسيقي  الات  په  يې  له  ځانه  سره  را  اخيستي  وه  او  د  شپې  د  خوا  به  يې  د شتمنو  خلکو  د  کورونو  دروازه  ور  و  ټکوله  او  هلته  به  يې  د  مېلمنو  په  خاصه  کوټه  کي  سندري  ورته  وويلې  او  يو  څو  پيسې  به  يې  ور  څخه  واخيستلې .

     احمد  ظاهر  چي  پلار  يې  ډاکتر  ظاهر  نومېدئ  او  د اعليحضرت  محمد  ظاهر  شاه  په  وخت  کي  صدراعظم  وو  د  لومړي  ځل  د  پاره  دا  بنديز  مات  کړ  چي  د  معتبرو  کورنيو  غړي  دي  موسيقي  نه  ږغوي . ده  په  راډيو  او  ازادو  مجلسونو  کي  د  اماتور ( شوقي )  په  نامه  خوندوري  سندري  وويلې .  دده  اواز  د  ډيرو  خلکو  خوښ  وو .  ده  پښتو ،  دري  او  هندي  سندري  ويلې .  د  لومړي  ځل  د  پاره  يې  د  لوېديزي  موسيقي  د  الاتو  ږغول  لکه  جازبند  رواج  کړل . 

     تر  ده  وروسته  دا  ديوال  و  نړېد او  د  هيواد  په  هر  ګوټ  کي  دومره  اماتوران ( شوقيان )  را  پيدا  سول  چي  تر  نن  پوري  دغه  لړۍ  دوام  لري .